Examencommissie

Het RSM-getuigschrift is een bewijs dat de student heeft voldaan aan de gestelde eisen met betrekking tot kennis, inzicht en vaardigheden. De Examencommissie is door de wetgever in het leven geroepen om op objectieve en deskundige wijze vast te stellen of een student voldoet aan de voorwaarden die de onderwijs- en examenregeling van een opleiding stelt ten aanzien van kennis, inzicht en vaardigheden die nodig zijn voor het verkrijgen van een graad. Ten behoeve van deze kwaliteitscontrole is het belangrijk dat de Examencommissie ervoor in kan staan dat een individuele student zelf aan alle toetsen en de daarmee verbonden leerdoelen heeft voldaan. De controle op het behalen van de eindtermen geschiedt in de eerste plaats door de vaststelling of een student alle examenonderdelen met voldoende resultaat heeft afgerond. Daarnaast heeft de Examencommissie regels gesteld ten aanzien van de minimale individuele toetsing van eindtermen per examenonderdeel. 

Het is van belang dat de toetsen op een correcte wijze worden afgelegd. Dit kan bijvoorbeeld niet gezegd worden als er bij het toetsen onregelmatigheden plaatsvinden. Er kunnen onregelmatigheden plaatsvinden buiten de schuld (of het risico) van een student (bijvoorbeeld wegens het falen van toets-software tijdens het afnemen van een online toets terwijl de student alle instructies heeft opgevolgd) en onregelmatigheden waar de schuld (of het risico) bij de student ligt. In het eerste geval moet de universiteit voor een herstel zorgen (bijvoorbeeld een extra tentamenkans voor studenten). In het laatste geval kan er sprake zijn van fraude in de zin van de WHW. 

Waar het bij fraude in de zin van de WHW om gaat, is dat door het handelen of nalaten van een student de examinator niet meer in staat is het ‘kennen of kunnen’ van de student op een correcte en eerlijke wijze te beoordelen. Fraude is problematisch, niet alleen voor de betrokken student, maar ook voor de reputatie van de opleiding, de RSM en de universiteit als geheel en vooral voor de betrouwbaarheid en geldigheid van het getuigschrift. De wetgever acht dit zodanig problematisch dat aan de Examencommissie bevoegdheid is geattribueerd om maatregelen te treffen, zowel herstelsancties als bestraffende sancties.

Met het oog op het waarborgen van de kwaliteit van het diploma wordt van de student verwacht dat hij de individuele toetsen naar beste vermogen aflegt, zonder daarbij de hulp van anderen te zoeken of te aanvaarden, noch gebruik te maken van middelen die niet uitdrukkelijk door de examinator zijn toegestaan, noch om anderen te helpen.

Bij teamwerk mag de student niet samenwerken buiten de eigen groep, tenzij uitdrukkelijk toegestaan door de examinator. Het delen van oplossingen met andere teams kan als frauduleuze actie worden beschouwd. In principe zijn alle groepsleden verantwoordelijk voor eventuele fraude bij de uitvoering van de opdracht.

Bovendien zal fraude in het kader van zelfstandige onderzoeksopdrachten als onderdeel van een examenprogramma (bijv. de scriptie) ook een ernstige inbreuk zijn op enkele principes die zijn neergelegd in de Gedragscode voor wetenschappelijke integriteit, zoals  

• Eerlijkheid: men doet geen ongefundeerde claims, rapporteert correct over het onderzoeksproces, vervalst of verzint geen data of bronnen, men neemt alternatieve visies en tegenargumenten serieus, men is open over onzekerheidsmarges, en men stelt resultaten niet gunstiger of ongunstiger voor dan ze zijn.

• Zorgvuldigheid: men gebruikt wetenschappelijke methoden en betracht optimale precisie bij het ontwerp, de uitvoering, verslaglegging en disseminatie van het onderzoek.

• Transparantie: Voor anderen is helder op welke data men zich heeft gebaseerd, hoe deze zijn verkregen, welke resultaten men heeft bereikt en langs welke weg, en wat de rol van externe belanghebbenden is geweest.

Hoewel de gedragscode gericht is op wetenschappelijk onderzoek dat gepubliceerd wordt, heeft de code ook betekenis in het onderwijs van een wetenschappelijke opleiding als onderwerp van kennisoverdracht en training en als normatief kader bij wetenschappelijk onderzoek (scripties en andere schriftelijke opdrachten) van studenten. Wetenschappelijk onderzoek van studenten valt daarmee binnen de normatieve kaders van deze code. Overtreding van de integriteitsprincipes kan daarom een veroordeling wegens fraude opleveren.

De Examencommissie heeft in artikel 5.1 van de Regels en Richtlijnen gedefinieerd wat onder fraude moet worden verstaan: “Fraude is het handelen of nalaten van een student waardoor het geheel of gedeeltelijk onmogelijk is een juist oordeel te vormen over de kennis, het inzicht en de vaardigheden van deze student of een andere student. Voorbeelden van fraude zijn bedrog, spieken, plagiaat, free-riding in een teamopdracht, beschikbaarheid van ongeoorloofd (studie)materiaal tijdens een toets (zoals mobiele telefoons), uitbesteding, ghost-writing, ongeoorloofd gebruik van generatieve AI, identiteitsfraude, diefstal.”

Hoewel het om een actief handelen of nalaten van de student gaat – de student heeft schuld – is het niet nodig dat er opzet in het spel is of dat de student de intentie had om fraude te plegen of voordeel heeft behaald aan het frauduleus handelen. De vraag of fraude is gepleegd, dient dus te worden beoordeeld aan de hand van objectieve maatstaven, waarbij de intenties van de betrokken student niet van belang zijn. Dit ligt anders als er sprake is van ernstige fraude: in dat geval moet er sprake zijn van opzet.

Studenten kunnen ook fraude plegen door anderen in de gelegenheid te stellen te frauderen. Dat doet zich vooral voor bij personen die hun werk aan een ander ter beschikking stellen om te plagiëren. Of een ander daadwerkelijk gebruik heeft gemaakt van de gelegenheid doet niet ter zake.

Ter illustratie van wat onder fraude plegen feitelijk wordt verstaan volgt hieronder een niet-limitatieve opsomming.

1. Overtreding van orderegels tijdens een tentamen: Soms kan het niet opvolgen van orderegels tijdens een tentamen worden aangemerkt als fraude. Voor studenten dient in die gevallen wel duidelijk te zijn voor welke regels dat dan geldt.

   Een voorbeeld van een regel die bij overtreding worden aangemerkt als fraude is het ongeoorloofd gebruik van (studie)materiaal: tijdens het tentamen zijn slechts geoorloofde materialen toegestaan. Indien dit vooraf uitdrukkelijk is toegestaan door de examinator en op het tentamenvoorblad is vermeld, mag ook studiemateriaal aanwezig zijn, zoals een – al dan niet grafische – rekenmachine, literatuur of andere bronnen. Eventueel geoorloofde woordenboeken en wetboeken mogen geen aantekeningen bevatten. Horloges, telefoons e.d. dienen uitgeschakeld buiten handbereik te zijn. Alles wat hiermee in strijd is wordt aangemerkt als fraude. Daarbij doet niet ter zake of gebruik is gemaakt van ongeoorloofd (studie)materiaal: voor het vaststellen van fraude is het voldoende dat de mogelijkheid bestaat dat ongeoorloofd gebruik zou kunnen worden gemaakt van bedoelde (studie)materialen.”

   Een ander voorbeeld is de regel dat tijdens een online toets, die op afstand wordt afgenomen met behulp van online proctoring software (surveillance op afstand), het de student niet is toegestaan niet in beeld te zijn. Een student mag tijdens zo’n toets dus niet even naar het toilet of anderszins uit beeld zijn.

2. Afkijken: het ongeoorloofd communiceren met een medestudent tijdens het tentamen. Iedere vorm van communicatie is verboden. Het is niet noodzakelijk dat daadwerkelijk informatie is uitgewisseld die van belang is voor het tentamen. Het feit dat gecommuniceerd wordt is voldoende om van fraude te spreken.

3. Spieken: het ongeoorloofd raadplegen van eigen aantekeningen, literatuur etc. Het bij zich hebben van een spiekblaadje is al genoeg voor het vaststellen van fraude, ongeacht of er gebruik van is gemaakt. 

4. Plagiaat: In het algemeen wordt onder plagiaat verstaan het in eigen werk gebruiken van andermans ideeën, werkwijzen, resultaten of teksten zonder correcte bronvermelding, waardoor het geheel of gedeeltelijk onmogelijk is om de kennis, het inzicht en de vaardigheden van de student juist te beoordelen. Concrete voorbeelden van plagiaat zijn:

   1. Het letterlijk overnemen hetzij door te ‘knippen en plakken’ uit elektronische documenten, hetzij door passages letterlijk over te typen van andermans teksten of ideeën zonder correcte bronvermelding én/of zonder gebruik te maken van aanhalingstekens. Zelfs als de gekopieerde passages maar een relatief klein deel uitmaken van een werkstuk, is er sprake van frauduleus handelen. De EUR beschikt over geavanceerde middelen om plagiaat elektronisch op te sporen; 

   2. Het met eigen woorden parafraseren van andermans ideeën, werkwijzen, resultaten of teksten zonder correcte bronvermelding;

   3. Het als eigen werk of idee presenteren van de structuur of het centrale gedachtegoed van anderen, zelfs indien een verwijzing naar andere auteurs is opgenomen;

   4. Het indienen van een eerder ingediende of daarmee vergelijkbare tekst voor opdrachten van andere vakken zonder correcte bronvermelding (zelfplagiaat).

5. Free-riding: hiervan is sprake indien een student willens en wetens niet of in onvoldoende mate heeft bijgedragen aan een groepsopdracht. De groepsopdracht wordt dan in feite gemaakt door de overige teamleden. Free-riding kan als fraude aangemerkt worden indien en voor zover de examinator niet goed de kennis, het inzicht en de vaardigheden van de student in kwestie kan beoordelen.

6. Fabriceren: het verzinnen van data of onderzoeksresultaten en er verslag van doen alsof ze echt zijn.

7. Vervalsen: het manipuleren van onderzoeksmateriaal, apparatuur of processen om datagegevens of onderzoeksresultaten zonder rechtvaardiging te wijzigen, achter te houden of te verwijderen.

8. Uitbesteding (outsourcing): 

   1. Identiteitsfraude: het door een ander laten maken van een (gedeelte van een) tentamen. Een extreem voorbeeld van ‘uitbesteding’ is dat een student iemand anders het tentamen laat maken in een tentamenzaal. Dergelijke overtreders worden door de Examencommissie vervolgd voor het plegen van ernstige fraude maar ook zal de Examencommissie aangifte doen bij de politie wegens identiteitsfraude. 

   2. Ghostwriting/contract writing: Een ander duidelijk voorbeeld van ongeoorloofde uitbesteding is een scriptie of een werkstuk laten maken door een ander (al dan niet tegen betaling). Maar ook essentiële – te beoordelen – onderdelen van een scriptie of werkstuk door een ander laten verrichten is in principe niet toegestaan en wordt beschouwd als fraude. Datacollectie of het afnemen van interviews maakt meestal onderdeel uit van het te beoordelen werk en het uitbesteden daarvan aan derden is daarom niet toegestaan. 

   3. Artificial Intelligence tekstgeneratoren: AI-toepassingen zoals ChatGPT die studenten in staat stellen om essays en essay-vragen te beantwoorden. Zie verder het Hoofdstuk over het (on)geoorloofd gebruik in het kader van summatieve toetsen.

      Overigens, niet alle vormen van uitbesteding/inbreng van derden is bij voorbaat ongeoorloofd: het door een ander laten nakijken van een tekst op de kwaliteit van het Engels (of Nederlands) hoeft geen fraude op te leveren. Evenzo is het elkaar helpen in een thesis groep of met huisgenoten over je scriptie praten ook niet direct een probleem. In geval van twijfel of inbreng van derden geoorloofd is of niet, moet de student het voorleggen aan de examinator(en). 

9. Diefstal: bijvoorbeeld een werkstuk van een andere student wordt ontvreemd en als eigen werk ingeleverd. Als een student hierop wordt betrapt zal doorgaans ook aangifte bij de politie worden gedaan.

Het overzicht van vormen en methoden van frauderen is niet uitputtend. 

Als een student in het kader van een opdracht gebruik maakt van andermans ideeën, werkwijzen, resultaten of teksten, dan moet de student de bron correct vermelden, dat wil zeggen volgens een erkende referentiestijl zoals bijvoorbeeld vermeld in de APA Publication Manual (apastyle.apa.org) en de Information skills modules van de EUR-Universiteitsbibliotheek. 

Specifieke richtlijnen voor het verwijzen in geval van gebruik van Artificial Intelligence – indien en voor zover toegestaan – is hier te vinden:

• APA: How to cite ChatGPT

• MLA: https://style.mla.org/citing-generative-ai/

• Chicago: FAQ Item (chicagomanualofstyle.org)

Meer informatie over correcte bronvermelding is hier te vinden: EUR Library webpages, zoals citation styles, avoiding plagiarism en correct paraphrasing.

Bij twijfel over de wijze van refereren dient de student contact op te nemen met de examinator.

Onvolledige of ontbrekende bronvermelding wordt beschouwd als fraude (meestal plagiaat).

De Examencommissie verwacht van examinatoren dat ze actief scannen op fraude zoals plagiaat, contractfraude, outsourcing, ghost-writing, gebruik van generatieve AI.

Er zijn verschillende manieren om fraude op te sporen. Ten eerste kan een examinator op basis van eigen waarnemingen fraude vermoeden. Maar er zijn ook specifieke detectiemethoden die per testvorm kunnen verschillen. Ook maakt het uit of de toets op de campus of op afstand wordt afgenomen.

Wanneer fraude wordt geconstateerd of vermoed, meldt de examinator of surveillant dit aan de Examencommissie. De surveillant of examinator kan de student verzoeken eventuele bewijsstukken ter beschikking te stellen. Een weigering hiertoe wordt in de schriftelijke melding opgenomen. De student wordt door de surveillant of de examinator in de gelegenheid gesteld schriftelijk commentaar in het verslag op te nemen.

Een verdere uitleg van de procedure is te vinden onder “Procedure bij een vermoeden van fraude”. 

Indien een examinator of surveillant fraude vermoedt, wordt dit aan de Examencommissie gemeld. Het rapport bevat bij voorkeur alle relevante informatie en bewijsmateriaal.

De Examencommissie nodigt de student vervolgens uit voor een hoorzitting. Ook wordt de student geïnformeerd waarom er sprake is van een vermoeden van fraude, inclusief de onderbouwing ervan.

Afhankelijk van het specifieke geval kan de examinator worden uitgenodigd om de hoorzitting bij te wonen. De student wordt hierover vooraf geïnformeerd. Tijdens de hoorzitting kan de student uitleg geven over wat er is gebeurd.

Bij een lichte eerste overtreding waarvoor hoogstens een berisping zou worden gegeven, kan de Examencommissie, met instemming van de student, afzien van de hoorzitting en de zaak afdoen op basis van de stukken.

De Examencommissie besluit op basis van het bewijsmateriaal en de reacties tijdens een hoorzitting of voldoende aannemelijk is dat er fraude is gepleegd en welke passende en proportionele sanctie in het specifieke geval moet worden opgelegd.

De Examencommissie besluit op basis van de (bewijs)stukken en de reacties of het voldoende aannemelijk is dat er sprake is van fraude en welke bestuurlijke sanctie in het concrete geval moet worden opgelegd. In de Regels en Richtlijnen worden als mogelijke maatregelen genoemd:

1. Berisping;

2. Ongeldigverklaring van het betrokken tentamen (ook als het cijfer al is geregistreerd in Osiris);

3. Uitsluiting van één of meer tentamens;

4. Uitsluiting van één of meer tentamenronden;

5. Een combinatie van bovenstaande maatregelen voor een termijn van ten hoogste één jaar;

6. Bij ernstige fraude kan de Examencommissie het College van Bestuur adviseren de inschrijving voor de opleiding van de betrokkene definitief te beëindigen.

Een berisping is de lichtste sanctie. Het advies om inschrijving te beëindigen is de zwaarste sanctie.Deze opsomming van maatregelen is niet limitatief, er zijn ook nog andere sancties mogelijk, zoals uitsluiting van het (summa) cum laude judicium. Overigens vallen deze maatregelen onder het begrip bestuurlijke sanctie als bedoeld in Artikel 5:2 AWB.

De straf moet passend en proportioneel zijn. Bij het vaststellen van de straf wordt rekening gehouden met onder meer het volgende:

• De fraudevorm: een mobiele telefoon in een broekzak hebben die uitstaat is van een andere orde dan het stelen van een werkstuk of het door iemand anders laten maken van een toets. Overigens zijn laatste twee voorbeelden ook strafbaar op grond van het wetboek van strafrecht en daarom zal ook aangifte bij de politie worden gedaan. Maar ook bestaat er verschil tussen vormen van plagiaat: het kan gaan om een enkele verkeerde bronverwijzing maar ook om het kopiëren van grote stukken tekst;

• Of het om een eerste overtreding gaat of dat er sprake is van recidive: een student die al eerder is veroordeeld kan zwaarder gestraft worden;

• Of er opzet in het spel was of niet: het maakt uit of een student per ongeluk een regel overtreedt of willens en wetens fraudeert (bijvoorbeeld deelnemen aan een app-groep die is opgericht om te frauderen). 

Indien er geen sprake van opzet is dan kan er geen sprake zijn van ernstige fraude als bedoeld in artikel 7.12b, lid 2, tweede volzin. In dat geval kan dus geen zware straf opgelegd worden zoals het advies aan het College van Bestuur om de inschrijving van een student te beëindigen.

Gelet op het voorgaande is het niet mogelijk om op voorhand een strikte strafmaat per fraudetype te formuleren. Per casus moeten de omstandigheden meegewogen worden en dat kan per keer tot een andere uitkomst leiden. Een gemiddelde fraudemaatregel bestaat uit een ongeldigverklaring van de betreffende toets en uitsluiting van deelname aan de herkansing. In geval van een lichte, eerste overtreding in het eerste jaar van de bacheloropleiding, bijvoorbeeld het binnen handbereik hebben van een mobiel tijdens het tentamen in een tentamenzaal, zal doorgaans volstaan worden met een berisping.

Hoewel een student een straf als zodanig proportioneel kan vinden, komt het voor dat het gevolg van de straf als disproportioneel wordt ervaren. Door de straf van bijvoorbeeld geen beoordeling voor de toets en ontzegging van deelname aan de herkansing, kan het zijn dat de student de facto niet kan deelnemen aan een Exchange Programma of zelfs niet kan voldoen aan de norm van het Bindend Studieadvies en daarom de opleiding moet verlaten. Volgens bestendige jurisprudentie hoeft de omstandigheid dat de opgelegde fraudemaatregel mogelijk consequenties kan hebben voor het verdere studieverloop van de student niet te betekenen dat de maatregel daardoor in strijd is met het evenredigheidsbeginsel. Immers, deze omstandigheid heeft de student zelf in het leven geroepen door te frauderen.